بیش از 40 غزل کلیات فروغی از سعدی نیست/سعدی نثر فارسی را نجات داد

به گزارش پیام خبر، در شب پنجم هفت شب برخوان سعدی محمود عابدی از ضرورت تصحیح غزلیات سعدی سخن گفت. این استاد دانشگاه و عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی گفت: کلیلات سعدی بارها و بخصوص در سال های اخیر بسیار تصحیح شده است. بسیاری از ادیبان قبل از مرحوم فروغی به این کار اقدام کردند، البته کار فروغی و یغمایی کار دیگری است. وی ادامه داد: من هم به مناسبتی کار تصحیح کلیات سعدی را انجام دادم و مجموعه ای از نسخه های کلیات سعدی را فراهم کردم، که مجموعه آنها ۱۱ نسخه بود، این ۱۱ نسخه را به این دلیل مورد استناد قرار دادم که می خواستم بعد از غزلیات سعدی همچنین قصاید، قطعات، رباعیات و بخش های دیگر را نیز در دسترس داشته باشم. عابدی افزود: بعد از مقابله و سنجیدن این نسخ با هم، پی خواهیم برد که در تصحیح دیوان سعدی یا حافظ نسخه اساس تقریبا معنایی ندارد، می توان هر کدام از این دیوان ها را بر اساس یک نسخه تصحیح کرد، ولی وقتی می خواهیم نسخه ها را مقابله کنیم هیچ کدام از این نسخه ها به گونه ای نیست که مصحح را از دیگر نسخه ها بی نیاز کند. این پژوهشگر اضافه کرد: نسخه اساس اصطلاحا نسخه ای است که آن را به استقلال بتوان چاپ و عرضه کرد و خواننده را از دیگر نسخ بی نیاز کند، در سعدی و حافظ چنین نسخه ای کمتر وجود دارد، نسخه ها از نظر کمیت متفاوت هستند، مثلا برخی از قطعات، هزلیات، برخی دیگر اشعار عربی و غزلیات سعدی را ندارند، حتی برخی نسخه ها ابیات و غزل های اضافی دارند. وی توضیح داد: نسخه اول کلیات سعدی از نظر تاریخ که نسخه بسیار معتبری نیز هست که برخی آن را اساس کار خود قرار داده اند، از نظر کمیت ناقص است و فقط ۳۸۰ غزل سعدی را دارد و هم از نظر کیفیت مشکل دارد، زیرا که کاتب این نسخه که در سال ۷۰۶ آن را نوشته خود شاعر بوده و احیانا در بعضی غزل ها ابیاتی را اضافه کرده و گاهی تصرفات ویژه ای در برخی غزل ها اعمال کرده و در قیاس با دیگر نسخ آشکار است. عابدی تصریح کرد: من این ۱۱ نسخه را مقابله کردم و به نتایجی رسیدم، بعد از تصحیح متن و رسیدن به زبان سعدی در می یابیم که، اصولا در غزلیات سعدی، غزل عرفانی، اخلاقی و پندآموز وجود ندارد، البته این مواد در سخن سعدی هست، در قصاید در گلستان و بوستان او وجود دارد، اما سعدی غزل سرا و غزل گوی جدای و غیر از سعدی بوستان و گلستان است. وی بیان کرد: در این مقابله، سنجش و تصحیح متوجه شدم که در این ۱۱ نسخه برخی غزل ها هستند که در یک یا دو نسخه آمده اند، نتیجه آن بود بیش از ۴۰ غزل، که در کلیات مرحوم فروغی آمده از سعدی نیست، زیرا تقریبا در هیج غزلی از سعدی قافیه تکرار نمی شود به هیچ وجه و اگر در غزلی یا بیتی قافیه ای تکرار شد در صحت انتساب آن غزل یا بیت به سعدی باید تردید کرد. برخی قطعات سعدی جزء رساله صاحبیه است این سعدی پژوه عنوان کرد: سعدی مانند حافظ در غزل ها به گونه ای رفتار شاعرانه کرده که برخی غزل ها در حکم قصیده اندو به تعبیر دیگر غزل ها تاریخی هستند، یعنی سند تاریخی هستند و شاعر با اشخاص گفت و گو می کند و سعدی در همه گفت و گو ها یک شخصیت و یک معلم برتر است. وی تاکید کرد: بخش دیگری از شعر سعدی مربوط به قطعات اوست، بخشی از نسخه هست که آن را صاحبیه نامیده اند، که مشخص است سعدی رساله ای تهیه کرده و برای صاحب دیوان فرستاده است، این رساله مانند برخی از رساله ها قطعا آغاز و انجامی داشته است، در این نسخه ها کشف این صاحبیه دشوار بود و من از نسخه ها این قطعات را بیرون کشیدم و با عنوان صاحبیه تنظیم کردم، قطعات سعدی به دو بخش تقسیم می شود که بخشی همان صاحبیه است و بخشی دیگر آن است که در این بخش نمی گنجد. عابدی اضافه کرد: نکته دیگر این است که در همه نسخه ها غزل های سعدی را به سه بخش تقسیم کرده اند، طیبات، بدایع و غزلیات قدیم؛ این بخش ها با یک غزل خاص آغاز می شوند و با یک غزل خاص پایان می یابند، این عناوین اما در نسخه ها شناور است. وی در پایان گفت: البته هنوز این کار به سامان نهایی نرسیده است، زبان سعدی و تصحیح آن دشوار است، زیرا از زمانی ک این اشعار به دست خوانندگان رسید است آن را خوانده و با عنوان شعر سعدی پذیرفته اند، از این نظر تصحیح شعر سعدی ساده نیست، چه بسا بعضی از ابیات با صورت هایی در ذهن خوانندگان راسخ شده است، اما نمی توانیم شعر و متن را آنچه بر زبان افتاده است عرضه کنیم و منابع ما نسخ هستند. سعدی شاعر زمینی است سخنران دوم شب پنجم هفت شب برخوان سعدی احمد سمیعی گیلانی بود که از هنرآفرینی سعدی در غزل سخن گفت. این نویسنده و مترجم و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: سبک سعدی نشانه هایی دارد، البته سبک، خود شاعر است. یکی از نشانه های شعر سعدی به کار بردن افعال زیاد است، ممکن است در یک بیت یا مصرع چندین فعل استفاده کند، این نشانه از این حکایت می کند که سعدی در زندگی خود همیشه در حرکت بوده و ساکن نبوده است. وی ادامه داد: یکی دیگر از نشانه های سبک سعدی صنعت تکرار است، یعنی یک لفظ را در معانی متعدد در یک بیت به کار می برد، سعدی غزلی دارد که در هر بیت آن این صنعت به کار رفته است، یکی دیگر از نشانه های سبک سعدی جناس اشتقاق است، سعدی در یک محیط عربی زبان پرورش پیدا کرده است، سعدی چون با این زبان مانوس بوده جناس اشتقاق را استفاده می کند. سمیعی گیلانی افزود: دیگر نشانه آن برخورد سعدی با مسئله عشق و معشوق است، سعدی در این زمینه بسیار خاکسار است و به خود اجازه نمی دهد از وصل سخن بگوید، صفت دیگری که در سعدی هست، که در مقابله روحیه حافظ است، حافظ شاعر آسمانی است و سعدی شاعر زمینی است، در غزل فقط تجربه های خود را منعکس می کند، حال آنکه حافظ علاوه بر تجربه معلومات خود را نیز در شعر استفاده می کند. حافظ از این معلومات استفاده می کند برای بیان تجربه، سعدی خیلی نامعلوم و نامحسوس از معلومات خود در غزل استفاده می کند و بیشتر معلومات خود را در گلستان و بوستان نشان می دهد. وی در پایات گفت: یکی دیگر از نشانه ای سبک سعدی در تفاوت با حافظ این است که حافظ نهادهای سیاسی و اجتماعی و قضایی را قبول دارد اما راس این نهادها را نقد می کند، زیرا حافظ به ضعف انسانی اعتقاد دارد، اما سعدی به طور کل نهاد ها را قبول ندارد. نثر فارسی به قبل و بعد از سعدی تقسیم می شود سخنران سوم شب پنجم محمد رضا خالصی بود که از ویژگی های زبانی گلستان سعدی سخن گفت. این استاد دانشگاه و پژوهشگر گفت: گلستان سعدی بی هیچ تردید مهمترین کتاب نثر فارسی است و سعدی بزرگترین نثرنویس تمام ادوار ادب ایرانی محسوب می شود، سعدی در نثر فارسی تحولی ایجاد کرد که مهمترین تحول در ادبیات منثور ما محسوب می شود، که حیات مجدد به ادبیات منثور ما داد. وی ادامه داد: آنچه بیش از همه به چشم می آید این است که نثر به موازات شعر در ادبیات حرکت کرد و نثر فارسی به دو دوره ساده قابل تقسیم است، نثر قبل از سعدی و نثر پس از سعدی، که نثر پس از سعدی تا امروز ادامه دارد، نثر فارسی تنها و تنها منحصر به خودش است و مانند ندارد، هیچ کس نه پیش از او و نه بعد از او نتوانسته جا پای سعدی در زمینه نثر بگذارد. خالصی افزود: گلستان سعدی نبوغ سعدی را نشان می دهد، سعدی نثر مرسل را با نثر مصنوع با هم آمیخت و شیوه جدیدی ابداع کرد که در عین برخوداری از مزایای هر دو نثر، از مشکلات هر دو نثر نیز مبرا بود، این نثر نمونه اعلای بلاغت و شاهکار ادبیات و معیار زبان فارسی است. سعدی نثر فارسی را نجات می دهد به گفته این سعدی پژوه، نثر گلستان آمیزه ای است از سادگی و صنعت گری که می توانیم در مورد آن کلمه سهل و ممتنع را به کار ببریم، نثر سعدی هم نثر مرسل است هم نثر مسجع موزون؛ او نثر مرسل و مصنوع را به هم پیوند می دهد و زبان ابتکاری خود را به وجود می آورد، نثر سعدی تمام آرایش های شعری را در بر دارد، نثر و شعر پس از سعدی به موازات هم حرکت می کنند، هنر بزرگ سعدی این است که نثر فارسی را از چنگ تکلف و آرایشگری زننده کلمات و ترکیبات دور از ذهن و فضل فروشی نجات داد و به یک اعتدال اعجاب آمیز دست یافت. وی عنوان کرد: سعدی در نثر دارای سبک فردی است به این معنا که این سبک مخصوص خود اوست و آثار او را از دیگران متمایز می کند، سبک شخصی و فردی او در گلستان مشخص است، در نثر مرسل او هیچ اثری از تکلف و عبارات مصنوع، تصنع، افراط در سنج وجود ندارد. وی در پایان پیرامون ویژگی های نثر سعدی گفت: سعدی در واژه گزینی مهارت بی مانندی دارد، هیچ واژه زایدی در نثر او وجود ندارد. سعدی در ایجاز نیز بی مانند است، او در ابتدا طرح کلی از داستان را به خواننده ارائه می کند، در انتخاب عناصر توصیف نیز از ایجاز کمک می گیرد، سجع نکته ای است که سعدی به آن توجه ویژه ای دارد و آن را به طور اعتدال، خلاصه و مطلوب استفاده می کند، رعایت آهنگ کلمات در گلستان بسیار دیدنی است که دارای آهنگ عروضی است، سعدی استاد آفرینش تضادهای فعلی و اسمی است و این ارایه یکی از شاخصه های سبک او محسوب می شود، سعدی باعث تولد تعجب در ذهن خواننده می شود، فعل در گلستان نقش آفرینی زیادی دارد، کاربرد افعال پیاپی، استفاده از جملات کوتاه برای ایجاد آهنگ در متن و استفاده زیرکانه از ضمیر و استفاده از ابزار طنز در گلستان همه و همه ویژگی نثر سعدی است. همچنین در شب پنجم، رضا کیانیان هنرمند سینما، غزل خوان رویداد هفت شب برخوان سعدی بود. یادآور می شود: در شب ششم جعفر شجاع کیهانی، حمید امجد و مرتضی جعفری سخنران های این رویداد خواهند بود.