نگاه سطحی بلای دامن گیر نمایش عروسکی است

به گزارش پیام خبر، مینا شیروانی، کارگردان، نویسنده، عروسک ساز، مدرس نمایش خلاق و نمایش عروسکی است. در کارنامه وی  ۱۹ سال آموزش در زمینه نمایش خلاق؛ عروسک سازی؛ نمایشنامه نویسی عروسکی  برای  کودکان، نوجوان و مربیان عرصه های آموزشی به چشم می خورد. کسب مقام های برتر در حوزه کارگردانی؛ عروسک سازی و نمایشنامه‌نویسی در جشنواره های  کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و اموزش و پرورش؛ داوری جشنواره های  تئاتر و نمایش عروسکی  دانش آموزی؛ همکاری با سازمان زندان های استان فارس در جهت برگزاری کارگاه های نمایش خلاق و داوری تئاتر  بزرگسال؛ دبیر علمی هفدهمین جشنواره نمایش عروسکی کانون پرورش فکری استان؛ مسئوول انجمن نمایش و نمایش عروسکی و نماینده  خانه تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در استان  فارس  به مدت دو سال؛ کارگردان بیش از پانزده اجرای نمایش عروسکی  و همچنین شرکت در کارگاه های آموزشی داخلی و خارجی زیر نظر اساتید معتبر  از دیگر  فعالیت های این هنرمند است. وی که عضو خانه نمایش عروسکی کشور است هم اکنون با همکاری گالری سروناز شیراز اجراهای رایگان برای کودکان و نوجوانان به صورت مجازی  فراهم می‌سازد. پیش از این شیروانی در زمینه کودکان کار؛ بدسرپرست و کودکان با شرایط خاص نیز فعالیت های نمایش عروسکی داشته است.

گفت و گوی او پیرامون جشنواره هنری محیط زیست و وضعیت هنر نمایش عروسکی را با پیام خبر بخوانید:

هدف شما در شرکت جشنواره محیط زیست چه بود؟ چه عروسک های ارائه دادید؟ سطح جشنواره چگونه دیدید؟

مسئولیتی که در قبال محیط زیست در خود احساس می کردم. بعد از این‌همه سال و شرکت در جشنواره های مختلف دیگر انگیزه ها شکل دیگر به خود گرفته است. ناخودآگاه  انسان گره عمیقی با طبیعت دارد و البته که من  زمان استراحتم را بیشتر در جهت شناخت طبیعت صرف می کنم. طبیعت الهام بخش است  و تنها یک وظیفه درونی تو را به سمت مشارکت فرهنگی سوق می دهد.

در این جشنواره سه عروسک دستکشی ارائه دادم که یک محیط بان و آن دو دیگر پلنگ بمو و خرس قهوه ایی بود پلنگ بمو بودند. علت انتخاب هم آشنایی بیشتر کودکان با این دو گونه  جانوری  بود که باید با واقعیت های ظاهری آنها بیشتر تاکید می کردم تا قابل درک باشند ومتفاوت از عروسک های دیگر، چراکه شناخت واقعیت موجودات و ویژگی های آنها باعث می شود کودکان نگاه تحلیلی به طبیعت و آفرینش داشته باشند. تا وقتی در آموزش ها  به کودکان روباه حیله گر معرفی شود؛ نادیده گرفتن او به هر شکل  نتیجه حیله گری اوست. آموزش در هر حیطه ای خاص هنر باید با درایت و  در جایگاه  خودش تاثیرگذار باشد. ببینید در پله اول باید بگویم هر قدمی که در راستای محیط زیست برداشته می شود ارزشمند است اما دبیرخانه هر جشنواره ای همیشه یک پایه علمی و دانشی نسبت به موضوعات و گرایش های معرفی شده باید داشته باشد. در عنوان این فراخوان آمده است محیط زیست و هنر؛ صحبت از هنر که می شود این امکان را فراهم می سازد که متخصصان این رشته را جذب کند و همین باعث می شود که فرایند تولید آثار را متفاوت کند و بدون شک داوری آثار این چنینی در کنار عروسک هایی با ساخت آسان مثل عروسک های نمدی قیاس درستی نخواهد بود. فکر می کنم اگر هدف بر تولید و مشارکت مردمی باشد بهتر است. هنرمندان این حوزه به شکل دیگر با اجرای نمایش عروسکی می توانند تاثیر بیشتری داشته باشند. برای من خرید یک عروسک پلنگ از فروشگاه اسباب بازی با ساخت یک عروسک از روی نمونه های قابل برداشت هیچ فرقی نمی کند. من در زمینه رشته خود می توانم صحبت کنم چون تخصصی در بقیه زمینه ها ندارم بدون شک هنرمندان رشته عروسک سازی در خلق آثار خود دست به آفرینش با تکنیک های تخصصی می زنند. نمایش عروسکی یک رشته دانشگاهی و آکادمیک است و این نکته حائز اهمیت است که هنر در این جایگاه  یعنی تحلیل و آفرینش؛ هنرمندان این رشته پروسه ای را طی می‌کنند که منجر به خلق و افرینش می شود. در فراخوان اشاره به تکنیک های یا شرایط خاص ساخت و تولید نشده است. در  مسیر خلق عروسک نمایشی ابتدا سوژه تحلیل می شود و بعد بنا بر شناخت سوژه تکنیک انتخاب می شود حتی انتخاب مواد بر اساس چرایی ها انتخاب می شود  و البته که فرایندی زمان بر است و نتیجه تبحر و تخصص است. خلاقیت در این بخش جایگاه خاص خود را  دارد که از تحلیل می آید. فکر می کنم بیشتر هدف این  جشنواره تولید انبوه عروسک های آسان بود. شما با یک جستجو در اینترنت هزاران الگو از عروسک های نمدی و پارچه ای دریافت خواهید کرد که اتفاقا ما در بخش آموزش زیاد استفاده می کنیم؛ در کارگاه های ساخت عروسک ویژه نوجوانان و کودکان ساخت این عروسک ها با صرف کمترین هزینه و زمان توسط کودکان؛ نوجوانان و مربیان  خلق می شود. هر چند سازنده این آثار باید ذوق و هدف داشته باشند اما فرایند و مسیری که طی می شود مسیر  آفرینش  هنری نیست. بیشتر مسیر تولید با چاشنی ذوق است الگوبرداری در جهت یک اجرا راحت و آسان است. انشالله فراخوان سال آینده محیط زیست تغییراتی  داشته باشد. به طور مثال  با جستجو کردن  کلمه عروسک نمدی  پلنگ بدون شک الگوی هزاران عروسک پلنگ به صورت پارچه نمدی خواهید دید که هیچ کدامشان پلنگ بمو نیست. اما نکته مهم  ساخت این عروسک ها این است که نیاز به تخصص ندارد و به راحتی در جهت آموزش می تواند قابلیت اجرا برای همه داشته باشد. در کانون پرورش فکری از این روش برای کارگاه های کودک و نوجوان زیاد استفاده شد و حتی طرح تئاتر کوچک در کشور اجرا شد. در این روش ما با یک سری کدهای پیش ساخته روبرو هستیم که فقط باید بر اساس آن الگوها را  اجرا کرد و ساخت آن برای هر سطحی قابل امکان است که به راحتی قابل دسترس است، چون مواد آن هم پارچه، چسب و بازیافتی است. به دلیل همین تفاوت هاست که قانون حق اثر برای آثار خلق شده هنرمند به وجود آمد تا تولید این آثار تفکیک شود.

شما قبلاً با محیط زیست نیز همکاری داشتید؟

بله در گذشته من و همکارم خانم شیرزادی مدل های دستکشی عروسک زاغ بور و یوزپلنگ آسیایی را طراحی و در قالب عروسک های دستکشی به سفارش محیط زیست ساختیم که بعد تر عروسک زاغ بور بر اساس الگوی ارائه شده با هدف آشنایی کودکان و نوجوانان استان در قالب بسته های فرهنگی به دانش آموزان ارائه شد. بعد از ساخت عروسک ها از من خواسته شد که الگوی ساخت راحت تری از عروسک ها ارائه دهم که در طراحی مجدد من این الگوها را ارائه دادم و البته این الگو  مختص خود محیط زیست ارائه شد؛ این الگوها تا آنجا که می دانم به یک مرکز تولیدی ارائه  شده بود و به تولید انبوه رسید.

جایگاه نمایش عروسکی را دربخش فرهنگ سازی و آموزش چگونه می بینید؟

نمایش عروسکی هنری پیشگام است که در همه دنیا جایگاه خود را یافته است سالیان سال است که  در هر بستری که زمینه ساز رشد فکری کودک و ‌نوجوان است رخنه کرده این هنر با توجه به پتانسیل هایی که دارد.

این هنر توانسته جایگاه خود را در فارس در کمک رسانی به اندیشه ورزی و فرهنگ سازی پیدا کند؟

بدون شک حضور جشنواره ها یا اجراهای فصلی جریان این هنر را  پویاتر می کند اما این کافی نیست. وقتی سخن از فرهنگ سازی است این هنر باید جایگاهی بیشتر از حضور فصلی به عنوان جشنواره یا جنبه سرگرمی پیدا کند. کودکان و نوجوانان ما وقتی در فارس به صورت ممتد و برنامه ریزی شده مخاطب این هنر قرار بگیرند بدون شک داستان متفاوت خواهد بود. ضرورت موضوع مورد نظر از نگاه مسئولین بستری ایجاد می کند که خارج از بحث آمار و جشنواره به این مقوله توجه کنند. تاثیر این هنر آنچنان قدرتمند است که  فرایند را راحت تر می سازد. منظورم فرایند هدفمند است. یک اجرا نمایش عروسکی که در ساختار خودش درست اتفاق افتاده باشد بدون شک بیشتر از گزینه های دیگر موفق خواهد بود. باید این پرسش برای برنامه ریزان پیش بیاید که چرا کلاس نمایش و نمایش عروسکی پای ثابت آموزش در دنیا است؟   باید این پرسش به وجود بیاید جشنواره ها آیا همچنان باید به روال سابق خود در زمینه کودک و نوجوانان جلو برود؟   اینکه در پایان هر فصل مدرسه جشنی برگزار کند کافی است؟ آیا اجرای نمایش عروسکی در شیراز  یک اتفاق تاثیرگذاری برای کودک و نوجوان است؟ آیا همه کودکان و نوجوانان  امکان استفاده از این برنامه را دارند؟ بنابراین  به زعم من هنوز این هنر آنچنان که باید به ویژه در فارس به صورت شایسته معرفی نشده و تنها جنبه ویترین دارد که همان هم  جای تحلیل دارد که در این ویترین چه اثری ارائه می شود؟ یا چرا همه به خود اجازه می دهند در مورد این هنر صحبت کنند؟ و اصلا چرا این هنر آسان و سهل به نظر می آید؟ به نظرم شناخت ناکافی دلیل آن است؛ داستان همان فیل است در تاریکی.

هنرمندان چقدر در این جریان تاثیرگذار هستند؟

ببینید تقابل دو سویه هنرمندان و مسئولان یک خط جریان ساز است هنرمندان این رشته به موازات رشته های دیگر باید حمایت شوند یا حتی بیشتر(چراکه وقتی که یک حرکت انجام شود احتیاج به حمایت بیشتری دارد) و این حمایت فراهم ساختن جریان رشد علمی و تخصصی این هنر است. برگزاری ورک شاپ برای هنرمندان تبادل تجربیات بین هنرمندان این رشته و اساتید، در اختیار قرار دادن امکانات بستر ساز همه تاثیرگذار هستند. اما هنرمندان هم در این جریان باید از خود بپرسند حفظ گیشه با استفاده از روش های غیر اصولی تا کجا؟ و تلاش برای رسیدن به یک اجرا موفق چقدر بوده است؟ وقتی بستر اصولی نباشد نقد هم شکل نمی گیرد، نقدی که کارساز باشد. از هنرمند می پرسیم به نظر خودت اجرا موفق بود؟ می گوید بله؛ از اولش بچه ها میخندیدن. دست می زدند با موسیقی. از بچه ها می پرسیم داستان نمایش چه بود؟ می گوید نمی دانم! خوب همه اینها جای پرسش است. ما نمایش کار می کنیم که لحظات شادی ایجاد کنیم که از این مسیر اندیشه ورزی را تقویت کنیم.

در ساخت عروسک های محیط زیست شما هم همین اصل را رعایت کردید؟  

گام اول در هنر تحلیل است ومطالعه. همه اینها در خدمت خلق اثر قرار می گیرند و البته که تکنیک کمک می کند اما کافی نیست. بارها یک طرح روی کاغذ آورده می شود تا به نتیجه نهایی برسد. برای مثال ساخت عروسک خرس قهوه ای فارس برای من پیش از هر چیز کنکاش در زندگی این موجود زیباست و البته سختی هایی که طی کرده است. من از ویژگی های جسمی این حیوان عبور می کنم و به درون او در ساخت توجه می کنم. حتی شیرینی لحظات بازی خرس و توله هایش همه اینها در ساخت عروسک تاثیرگذار است. اینکه حتی جغرافیا را بشناسی. موارد تکنیکی که آن یک مرحله جدا و قابل بحث است که نیاز به تخصص دارد یک عروسک ساز مطالعه می کند اما بدون شک کپی بردار نیست. پلنگ بمو هم همینطور. فرقی نمی کند؛ می خواهم بگویم داستان آفرینش هنری یک داستان تکراری و کپی برداری نیست و این کار را دشوار می‌کند.

حضور جشنواره ای مثل محیط زیست در فرهنگ سازی و نجات  پتانسیل های طبیعی بومی استان چقدر موثر واقع  بوده است؟

هر جشنواره ای که زیرساخت های هدفمندی داشته باشد موثر واقع خواهد بود. بینید وقتی یک کودک نگرانی یک  خرس را برای بچه هایش می بیند. وقتی ازطریق نمایش عروسکی نابود کردن درختان را می بیند که چطور به زندگی خودش و موجودات لطمه می زند این تاثیر و اندیشه را به خانه می برد و حتی می تواند پل ارتباطی باشد برای والدینش و این چرخه ادامه دار می شود. وقتی مخاطب شما با چهره واقعی یک عروسک خرس واقعی در نمایش روبرو می شود؛ عروسکی که تکرار ناپذیر است دیگر  جثه بزرگ و یا  تیرگی  بدنش با چنگال های بلند به مثابه خشونت به نمایش نخواهد آمد بلکه همه آنها ابزاری است جهت زندگی؛ کودک از دنیای عروسک نقب می زند به احساسات مشترکی که بین انسان و طبیعت جاری است و اینجاست که فرهنگ شکل می گیرد و خشونت از بین می رود. نگاه سطحی بلای دامن گیر نمایش عروسکی است.

در مورد فعالیت خود در دوران بیماری کرونا توضیح دهید؟

در این دوران فرصت یافتیم که با همکاری دوست هنرمندم خانم خالدی برنامه هایی برای کودکان و نوجوانان داشته باشیم از جمله اجرای رایگان نمایش عروسکی که خوشبختانه با استقبال خوبی مواجه شد. من فکر می کنم نگاه اندیشمند به استفاده از هنر است که فضای ارزشی یک جامعه را ارتقا می‌دهد. خوشبختانه این همراهی سالیان سال به بهترین شکل با همه سختی ها جلو رفت.