گزارشی از آیین های سنتی محرم در خوانسار

پیام خبر: در بسیاری از شهرهای ایران،مراسم دهه اول ماه محرم و عزاداریهای حسینی با شیوه ای سنتی و متفاوت تر از سایر شهرهای ایران باشکوه و شور و ارادتی خاص برپا می شود.به عبارت دیگر نوع و نحوه برگزاری آیینهای مذهبی و عزاداری خامس آل عبا از دیرباز در این شهرها به عنوان سنتی حسنه و رسمی کهن و اجتماعی مطرح بوده و پیشینه ای دیرینه و چند صد ساله دارد.یکی از این شهرها که پیشینه ای مذهبی داردشهرستان خوانسار در استان اصفهان است که اگر برای دیدن مراسم محرم این شهر به آنجا سفری اختصاصی همراه با گردشگری دینی در کنار گردشگری طبیعی داشته باشید ارزش رفتن و دیدنش را دارد.در این مجال گزارشی از آداب و رسوم و شیوه های برپایی آیین سوگواری حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و یاران با وفای او را تقدیم می کنیم. خوانسار؛شهر محرمیها! عزاداری در ایام محرم در خوانسار با نصب پرچم و بیرق های سیاه هیاتهای مذهبی در سراسر شهر قبل از پایان ماه ذیحجه انجام و از اولین روز محرم این شهر کاملا چهره عاشورائی به خود می گیرد. عصر آخرین روز از ماه ذیحجه، جوانان هیاتی و مذهبی شهر خوانسار قبل از غروب آفتاب در جلوی حسینیه های محله خود تجمع نموده و با نواختن طبل و سنج و شیپور،آغاز عزاء در ماه محرم را اعلام می کنند. شهر خوانسار در این ایام حال و هوائی دیگر دارد و مراسم عزاداری در این شهر بسیار مفصل و دیدنی است.دراین زمان هر خوانساری از هر جای کشور که باشد نهایت تلاش خود را می کند تا به زادگاه خود بازگردد و در مراسم عزای محرم شهر خود شرکت کند. در حسینه های مرکزی شهر از جمله حسینه دوراه،آیت الله ابن الرضا، حسینه حبیبیها و برخی دیگر از حسینه های محلات و تکایا و هیاتهای مذهبی از روز اول محرم بعد از نماز صبح، مراسم زیارت ناحیه مقدسه و زیارت عاشورا و مداحی برگزار می شود.در حسینه آیت الله ابن الرضا علاوه بر مراسم صبح و عصر هر روز برنامه عزاداری، مداحی و روضه خوانی برقرار است. آراستن کوی و برزن این شهر به بیرق های حسینی علاوه بر اعلام حزن و اندوه عزاداران توام با شور و حالی وصف ناپذیر همراه است و هر تازه واردی حزن،اندوه و ارادت مردم این شهر را به ابا عبدالله الحسین ( ع ) احساس می کند. دهه اول محرم و تعطیلی کامل کسب و کار در خوانسار! یکی از مسائلی که میتوان در این شهر بطور وضوح آن را مشاهده نمود تعطیلی کامل کسب و کار مردم این شهر در دهه اول محرم است و پذیراییهای مفصل از عزاداران و مسافر ان و مهمانان شهرهای همجوار و دیگر شهرها که برای عزاداری به خوانسار آمده اند،است. غبارروبی تکایا،حسینیه ها و مساجد شهر از چند روز مانده به محرم آغاز میشود و وسائل پذیرایی از عزادار ان مهیا می شود و عَلَم ها و حجله ها ،چلچراغ ها و بیرقهای سبز و سیاه حسینی به همراه طبل ، سنج و زنجیر آماده و غبارروبی می شود و در جلوی حسینه ها قرار می گیرند.از ماه های قبل از محرم رایزنیها برای تهیه کاروان اسب و شتر(جهت حرکت نمادین کاروان در ایام محرم )با ساربانان مناطق کویری هماهنگی صورت می گیرد و برای اطعام عزاداران و مهمانان و مسافران گوسفندان نذری خریداری و به محل های مربوطه منتقل می شود.خیابان های اصلی شهر توسط نیروی انتظامی از ۶ محرم الی ۱۱ محرم مسدود  و کلیه فعالیتهای مردم تعطیل و مدارس و ادارت و حتی ارگانهای دولتی نیز در این ایام و عزای حسینی همگام با مردم به میدان می آیند. محرم خوانساریها،شور و حالی دگر دارد! محرم که می شود شهر خوانسار شور و حال دگری مییابد و هر کسی از کوچک و بزرگ در حسینه یا تکیه یا منزل سرگرم کمک کردن به برگزاری هرچه بهتر عزای سرور و سالار شهیدان است.رفت و آمد در شهر با مشکل مواجه می شود و پیش بینی های لازم قبل از شروع مراسم چه از سوی مسئولین و چه از سوی مردم به عمل می آید و روز ششم محرم همه چیز برای برگزاری مراسم با شکوه حسینی مهیاست. از روز ششم محرم الی یازدهم محرم کلیه هیات مذهبی طبق ساعت و برنامه مشخص که از سالهای قبل بعمل آمده است از محل حسینه یا تکیه خود یا ابتدای بازار شهر خوانسار از شمال خوانسار ( مقابل پمپ بنزین داخل شهر ) شروع به زنجیر زنی و سینه زنی می کنند و به سمت خیابان ها و حسینه های دوراه ، آیت الله ابن الرضا ،حبیبیها و در روزهای تاسوعا و عاشورا به سمت شاهزاده احمد حرکت خود را ادامه می دهند. هر هیئت مذهبی راس ساعت خاصی باید در حسینه های نام برده شده حضور پیدا کند و در ساعت مقرر مکان حسینه را به سمت حسینه دیگر ترک نماید تا تداخل در برنامه هیات مذهبی بوجود نیاید. مردم و سالخوردگان و زنان در حجره های حسینه ها و در دو طرف کنار خیابانها به مشاهده هیات مذهبی هر محله میپردازند و همراه با آنان عزاداری مینمایند.دفاتر هیات های مذهبی در داخل حسینیه هیات و یا مجاور آن فعال گشته و علاوه بر مدیریت امور ،محلی است برای سامان دهی نذورات مردمی. مسئولیت هر بخش از هیئت را فرد یا افرادی بر عهده دارند و در نهایت ریاست هیئت پاسخگوی کلیه مسائل داخل و خارج هیئت در برابر مردم و مسئولین است این وظیفه به عهده فردی از اعضای هیئت است که ضمن اشراف کامل بر مسائل هیئت توان جسمی اداره آن را نیز داشته باشد. صبح روز ششم محرم کلیه هیات طبق برنامه و ساعت مشخص که از شورای تامین شهر به ایشان اعلام شده است و معمولا به ندرت تغییر می کند وارد خیابان اصلی منتهی به حسینیه های دوراه و آیت ابن الرضا و حبیبیها شده و در مسیرهای مشخص به عزاداری می پردازند. نوحه‌ خوانیهای خوانسار دارای سبک ویژه است سادات خوانساری در شب‌ها و روزهای ماه محرم با انداختن شال سبز هنگام ورود به هیئت‌های عزاداری‌ جلوه خاصی به این مراسم می‌دهند.نوحه‌ خوانی های خوانسار دارای سبک ویژه است و پیرغلامان این شهر مداحی‌ها را به صورت سوزناک و دلنشین گذشته و سازگار با صحنه‌های کربلا اجرا می کنند. برخی حسینیه‌ های قدیمی خوانسار از گذشته‌های دور تاکنون به برگزاری مراسم عزاداری می‌پردازند که از مهم‌ترین آنها حسینیه حبیبی‌ها است که در آن تعزیه نیز اجرا می‌شد و اکنون به همان شیوه قدیمی بازسازی شده است.هنوز هم در خوانسار سینه‌زنی سنتی و مخصوص قدیمی انجام می‌شود و از روز ششم به بعد تمام فعالیت‌های شهر تحت‌الشعاع این موضوع قرار گیرد. شترسواران و اسب سوارها در مراسم محرم خوانسار یکی از سنت‌های مهم عزاداری خوانسار حرکت دادن دسته‌های شترسوار و اسب‌سوار برای یادآوری عبور کاروان اهل‌بیت امام حسین (ع) است و صدای شیپور جنگ و نقاره در لابه‌لای حرکت کاروان نیز تداعی صحنه‌ های رزم و مبارزه‌ آن زمان است.حرکت دسته‌های عزاداری در قالب هیئتهای سینه‌زنی یا زنجیر‌ زنی از دیگر رسوم است که در ابتدا و انتهای هیئت تعدادی علمهای رنگی به یاد علمدار کربلا حرکت داده می‌شد و اغلب عزاداران با پای برهنه و پیشانی گل مالیده به نشانه عزاداری در جمع هیئت حضور پیدا می‌کنند. سفره‌های بزرگ نذری و پذیرایی از عزاداران در خوانسار برپایی سفره‌های نذری و پذیرایی از عزاداران در سه نوبت از رسوم مهم مورد اعتقاد خوانساری‌هاست.در ماه محرم مردم خوانسار مانند دیگر مردم مسلمان نذرهای خود را ادا می‌کنند. اینکه این نذری چه باشد بستگی به نذر آن خانواده دارد.اما به طور کلی غذاهایی مانند خورش قیمه، مرغ، آش رشته، شله زرد و ... تهیه و بین عزاداران توزیع می شود.در بسیاری از مواقع این نذریها به مناطق محروم برده  و بین آنها توزیع می‌شود. افرادی که از وضعیت مالی خوبی برخوردار هستند گوسفند نذر کرده و ذبح می‌کنند و گوشت آن را بین نیازمندان یک منطقه توزیع می‌کنند. در مجموع مردم خوانسار به پختن نذری اعتقاد بسیاری داشته و سفره‌های گسترده‌ای پهن می‌کنند. تعزیه‌ای با قدمت ۲۵۰ سال در خوانسار تعزیه‌خوانی آئینی سنتی است که واقعه عاشورا را به نمایش می‌گذارد و بر همین اساس در بسیاری از شهرهای ایران تعزیه‌خوانی شهرت دارد.قدمت تعزیه‌خوانی در شهر خوانسار به ۲۵۰ سال می‌رسد و هر سال مشتاقان زیادی از شهرهای اطراف برای دیدن آیین تعزیه‌خوانی به شهر خوانسار به خصوص در روستای تیدجان و قودجان خوانسار می‌آیند. مراسم خاص عزاداری و تعذیه در شهر خوانسار سبب شد تا کتابی با عنوان عزاداری‌های سنتی خوانسار در این شهر به رشته تحریر درآمده و چاپ شود. «حمیدرضا میرمحمدی» پژوهشگر و نویسنده خوانساری این کتاب را نوشته است. کتاب تاریخ عزاداری های سنتی خوانسار در دو جلد به چاپ رسیده است. تاریخ عزاداری در ایام محرم، عزاداری در بیوت علماء خوانسار، تعزیه خوانی در خوانسار، یادنامه ذاکران حسینی و معرفی شاعران اشعار عاشورایی عنوان‌های چند فصل کتاب تاریخ عزاداری‌های سنتی خوانسار و ارائه اسناد، مدارک فراوان و تصاویر مربوط به سابقه عزاداری سنتی در این شهرستان از ویژگیهای این کتاب است. خوانساریها حساسیت بسیاری برای برگزاری مراسم این ماه به خرج می دهند،البته این به معنای اسراف و زیاده روی نیست و در هر چیزی اندازه را رعایت می‌کنند، چرا که آنهابرای امام حسین (ع) عزاداری می‌کنند و کاری نمی‌کنند که این بزرگ مرد و سایر اهل بیت (ع) را از خودشان برنجانند.مردم بسیاری از استان اصفهان و حتی از تهران و سراسر ایران برای دیدن مراسم‌ تعزیه و عزاداری خوانساریها به این شهر می‌آیند،خوانساریها سعی می‌کنند رسوم عزاداری خود را به بهترین نحو انجام دهند تا این رسوم به صورت درست به دیگران انتقال پیدا کند. سخن پایانی: تجربه حضور در آیین های پربار و متنوع عزاداری در شهر خوانسار از توابع استان اصفهان برای هر مسافر تازه وارد شده به این شهر زیبا و سرشار از درختان سر به فلک کشیده تجربه ای جالب و به یاد ماندنی است.بویژه در ایام تابستان که میتوان ضمن حضور در مراسم محرم خوانساری ها از طبیعت زیبا و بکر و از اب و هوای دل انگیز این شهر رویایی و بی نظیر نیز بهره مند شد. در ایام دهه اول محرم مسافران بویژه در دو روز تاسوعا و عاشورا نیازی به تهیه غذا از فروشگاه ها و بیرون برهاندارند،چون شهر خوانسار یکپارچه تعطیل و مردم شهر همگی پذیرای خوراک مردم شهر و مسافرانند.نظیر این سنتهای نیک و زیبا که ریشه در فرهنگ عامه و دین و مذهب مردم ایران دارد در این شهر و سایر شهرهای تاریخی ایران همچون کاشان،یزد،مشهد،ابرقو،میبد، نیشابور،تبریز،زنجان،بوشهر،و ....برپا شده و می شود اما عزاداریهای مردم خوانسار چیز دیگری است.دیدنی و بسیار آموزنده و پربار،آیینهایی زیبا،به دور از اضافات و اسراف و حواشی!